Traktat „O poprawie Rzeczypospolitej” A.F. Modrzewskiego składa się z pięciu ksiąg. W księdze „O obyczajach” mowa jest o senatorze, którego sądy powinny opierać się na uczci-wości, rozumie, prawie moralnym i boskim. Poruszony zostaje problem kary za zabójstwo. Modrzewski potępia sytuację, w której szlachcic za zabicie chłopa płaci grzywną, a odwrotnie – chłop – karą śmierci. Podobny problem – odpowiedzialności przed prawem, ze względu na przynależność sta­nową – porusza w części „O prawach”. Bogaty szlachcic i plebejusz pobili mniej zamożnego szlachcica, doprowadzając do jego śmierci. Sąd nie miał prawa ukarać obu zabójców – stracono chłopa, a szlach­cic pozostał wolny. Księga „O wojnie” wyraża dezapro-batę wobec zniszczeń wojennych. Twierdzi, że ofiarami wojny są najubożsi, a ci którzy są jej sprawcami (możnowładcy) nie ponoszą większych szkód. Żadne korzyści nie usprawiedliwiają szkód jakie przynosi wojna. Część „O kościele” prezentuje pogląd, iż w soborze powinni uczestniczyć nie tylko duchowni, ale i świeccy. Delegowani muszą mieć gruntowne wykształ-cenie i wyzbyć się stronniczości, gdyż po­dejmują decyzje istotne dla całego społeczeństwa Kościoła. W księ­dze „O szkole” apeluje o finansowanie oświaty. Wyraża pogląd, że nauczy-ciel winien być wynagradzany na równi z lekarzami, prawni­kami.
Modrzewski, podobnie jak autor „Pochwały głupoty”, Erazm z Rot­terdamu, wierzy w pier-wotną dobroć natury ludzkiej, którą udosko­nala rozum, wiara i karność wobec przykazań bo-skich. Frycz stwo­rzył optymistyczną wizję państwa sprawnie funkcjonującego, dzięki silnej władzy. Miała by ona kontrolować zlaicyzowane szkolnictwo, pieczę nad chłopami, prawo-rządność, tolerancję religijną. Autor do­magał się odłączenia Kościoła polskiego od papiestwa i ograniczenia jego roli w państwie. Traktat prezentuje tendencje demokratyczne.
Piotr Skarga w ośmiu „Kazaniach sejmowych” ukazuje sześć chorób Rzeczypospolitej. Pierwsza – brak miłości do kraju, dbanie o własne sprawy; druga – niezgoda polityczna i spory sąsiedzkie; trzecia – lek­ceważenie religii i tolerowanie herezji; czwarta – osłabienie władzy królewskiej; piąta – nieprzestrzeganie prawa; szósta – „grzechy jawne” (mężobójstwo, pańsz-czyzna, grabież dóbr publicznych, mar­notrawstwo majątku na biesiady, stroje). Autor nawią-zał do pieśni Horacego, przyrównując Rzeczpospolitą do okrętu. Skarga był jezu­itą; przeciw-nikiem reformacji. Poglądy jego były radykalne. Doma­gał się pełni władzy dla Zygmunta III, odebrania sejmowi ustawo­dawstwa, usunięcia protestantów z życia politycznego, unieważnie-nia konfederacji warszawskiej, zwiększenia roli katolicyzmu jako podstawy moralności.