Zarówno w „Lalce”, jak i w „Ludziach bezdomnych” mamy do czy­nienia z tym samym zjawiskiem – obrazem jednostki wybitnej (ideali­sty) na tle społecznego (moralnego) rozkładu. W „Lalce” nie istnieje państwo dbające o społeczeństwo, zapewniające możliwości rozwoju, broniące interesu swoich obywateli za granicą. Arystokracja, mimo posiadania środków, nie czyni nic w tej materii. Nadzieję budzi tylko młodsze pokolenie. Wokulski pochodzi z niższej grupy społecznej, chce się dostać w sferę arystokracji, nie umie się przystosować, jest odrzucany przez społeczeństwo, jest indywidualistą, samotnikiem, nie dopuszcza do siebie nikogo. Jednocześnie nie mogąc być zaakcepto­wanym przez wyższą grupę społeczną, próbuje pomóc najbiedniej­szym, realizuje założenia pozytywistów – praca u podstaw (Magda­lenka, Węgiełek), ma świadomość potrzeby reform, gromadzi mają­tek, pracuje, aby pomóc narodowi i innym. Wokulski nie umiejąc wybrać między postawą pozytywisty a romantyka, przegrywa.
W „Ludziach bezdomnych” mamy podobną sytuację. Judym i Joasia znajdują się poza społeczeństwem, gdyż wyznają jakieś ideały, nie potrafią się odnaleźć. Rozkład społeczny w wyższych warstwach polega na deprecjacji wartości narodowych na rzecz materialnych (w związku z tym jeszcze większy rozkład moralny). W „Ludziach bez­domnych” miarą wartości nie jest społeczeństwo, ale jednostka ludzka, która ma w sobie elementy boskości (stanowi o granicy dobra i zła). Największe zło stanowi krzywda bliźniego, która rodzi się z braku wolności. Człowiek sam jest odpowiedzialny za miejsce, które zajmuje w społeczeństwie oraz za porządek spraw ludzkich. Judy­mowi udaje się awans społeczny dzięki wykształceniu, ale jednocze­śnie nie potrafi się odnaleźć, ma kompleksy z racji swego pochodze­nia, swojej pozycji – stąd wynika skłócenie ze światem: chce nieść pomoc swojej klasie, ale czuje odrazę…