„Bogurodzica” jest najwspanialszą i najstarszą polską pien­śią religijną. Nie znamy dokładnej daty jej powstania. Jej powstanie wiąże się z okre­sem pomiędzy wiekiem X i XIV, a najczęściej przyjmuje się pierwszą połowę wieku XIII. Z powstaniem „Bogurodzicy” w X wieku wiąże się legenda, przypisująca jej autorstwo więtemu Wojciechowi. Był on jednak biskupem przybyłym z Czech i prawdopodobnie nie znał dobrze języka polskiego. Autor pieśni jest nieznany, mógł nim być wykształcony mnich średniowieczny. „Bogu­rodzica jest wzorowana na uroczystych tekstach łacińskich. Nie jest to jednak przekład, ale utwór oryginalny.

Najstarszy zachowany odpis „Bogurodzicy” tzw. Krakowski pierwszy pochodzi z roku 1407. Obejmuje on dwie zwrotki. Pierwsza skierowana jest do Matki Bożej, druga do Jezusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Z 1408 roku pochodzi odpis krakowski drugi. Liczy on już 14 zwrotek. Do dwóch pierwszych dołączono pieśni pasyjne (wielkanocne) i pieśni litaniczne skierowane do różnych więtych.

O ogólnonarodowym znaczeniu „Bogurodzicy” świadczy umieszczenie jej we wstępie do Statutu Łaskiego z 1506 roku – także pierwszy drukowany. Statut Łaskiego był zbio­rem praw polskich. Z kroniki Jana Długosza do­wiadujemy się, że Bogurodzica była śpiewana przed bitwami pod Grun­waldem i Warną. Miała wtedy charakter pieśni patrio­tycznej. Był to hymn koronacyjny pierwszych Jagiellonów. Bogurodzica straciła swe znaczenie w drugiej połowie wieku XVI. Z zapomnienia wydobył ją nurt poezji patrio­tycznej XIX wieku (narodowo-wyzwoleńczej). Świadczy o tym między innymi przedruk Bogurodzicy przez Niemcewi­cza w „Śpiewach historycznych”. Nawiązuje do niej także Juliusz Słowacki w hymnie napi­sanym na wieść o wybuchu powstania listopadowego pt. „Bogurodzica”. Do pieśni tej nawiązuje Sienkiewicz w „Krzyżakach” i „Potopie” oraz młodzi poeci okresu okupacji np. Baczyński – „Modlitwa do Boguro­dzicy”.

Pierwsza strofa to apostrofa do Matki Boskiej, którą autor w imieniu zbio­rowości prosi o pozyskanie dla ludzi łaski jej syna – Chrystusa. Druga strofa to apostrofa do Chrystusa. Za pośrednictwem Chrzciciela autor prosi o spełnienie próśb ludzi. Zwrotki przedziela powtarzający się zwrot „Ky­rie Eleison”.

Kompozycja utworu i jego intelektualny charakter przypo­mina porządek naukowego traktatu godzącego (zgodnie z wymogami scholastyki) prawa wiary i rozumu. Matka Boga, Dziewica, Pośredniczka jawi się tutaj jako wyposażona w godności przypisane jej dogmatycznie. Dalsze osoby wy­stępujące w tekście – Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel – two­rzą z Marią więty zespół czterech osób. Jest to liczba sym­boliczna, odnosi się do czte­rech cnót (męstwo, sprawiedli­woć, umiarkowanie, roztropność). Liczba ta obok trójki, dziewiątki, dziesiątki, bywała często eksponowana w śre­dniowiecznej sztuce np. z kwadratowych kamieni budo­wano wczesnośre­dniowieczne romańskie świątynie.

Jak typowy wiersz średniowieczny „Bogurodzica” jest wier­szem rymowo-zdaniowym (asylabicznym). Nie przestrzega jednakowego rozmiaru syla­bicznego w każdym wersie. Typowy dla utworów średniowiecznych był także ich me­liczny charakter, „Bogurodzica” znakomicie nadaje się do śpiewania. Występują rymy wewnętrzne – „Bogurodzica, dziewica” i rymy zewnętrzne – „sławiena, zwolena”. Cha­rakterystyczna jest także intonacja rosnąco-opadająca. Wynika ona ze zgodności zdań lub jedno­rodnych członów zdań z długocią wersu.