Etos – z greckiego ethos czyli zwyczaj. W znaczeniu filozo­ficznym i so­cjologicznym etos oznacza całokształt społecz­nie uznawanych i przy­swojonych danej zbiorowości norm regulujących zachowanie jej człon­ków.

Etos rycerski średniowieczny ukształtował się w kręgu ry­cerstwa europej­skiego i utrwalił się w opowieściach o sław­nych bojach stoczonych przez rycerzy Karola Wielkiego. Te opowieści nazywały się Chanons de geotes oraz tzw. fran­cuskie opowieści dworne, powstające we wczesnym śre­dniowieczu. Wtedy to zaczęła rozwijać się kultura dworska. Jej odbiciem była miłość dworska odzwierciedlona w liryce trubadurów. Eleonora, żona Ludwika VII stworzyła na dwo­rze nowy wzór życia towarzyskiego, na tle którego od XII w. rozwinęła się nowa poezja i epika dworska. Kul­tura dwor­ska z Francji rozszerzyła się na całą Europę. Tak wytworzył się w średniowieczu system etyki nawiązujący do zasad starożytnych. Pod­stawą jej był honor, umiar, dzielność, miłość – kult kobiety.

Rycerstwo obok duchowieństwa w średniowieczu stanowiło elitę społe­czeństwa klasowego. Od XIII w. rycerstwo na­brało charakteru dziedzicz­nego – klasa zamknięta.

Do najstarszych i najsłynniejszych etosów należą:

Pieśń o Rolandzie

Pieśń o Tristanie i Izoldzie

O królu Arturze i rycerzach okrą­głego stołu

Cyd

O księciu Igorze

Rycerze średniowieczni walczyli w obronie wiary, pokoju i sprawiedliwo­ści. Szukali sławy, bronili honoru własnego i swojej damy. Wierność ho­norowi – najważniejsza wartość obok wiary. Roland ginie broniąc wiary i honoru – postać historyczna, rycerz Karola Wielkiego. Zginął w 778 r. pod­czas powrotu z wyprawy do Hiszpanii zajętej przez Sarace­nów. Do­wodził tylną strażą wojsk francuskich. W czasie przeprawy przez Pireneje uzbrojeni ludzie napadli na tylną straż i zabili Rolanda wraz z jego towa­rzyszami. Z biegiem czasu postać obrosła legendą. W okresie wypraw krzyżo­wych – ideał rycerza chrześcijańskiego „Pieśń o Rolandzie” (dato­wana na XIII w.). Cechy rycerza u Rolanda: odwaga, honor, miłość Boga, wierność królowi i ojczyźnie nie. Na­padnięty przez Saracenów (z eposu) nie dmie w róg by wezwać posiłki, mówi przyjacielowi ” trzeba nam tu wytrwać dla naszego króla. Dla swego pana trzeba ścierpieć wielką nie­dolę i znosić wszelkie gorąco i wielkie zimno i oddać skórę i nałożyć głowę. Nie daj Bóg aby przeze mnie hań­biono mój ród i aby słodka Fran­cja miała iść w pogardę.”

W etosie rycerskim hańba rycerza spadała na cały jego ród – odpowie­dzialność rodowa. W etosie śmierć w walce nie hańbiła rycerza. O chwale rycerza decydowało nie tyle zwycięstwo lecz jak walczył. Walka bez uszczerbku dla jego honoru mogła zakończyć się śmiercią. Śmierć na polu walki – klasyczne zakończenie biografii rycerza. Nie przy­stawało dożyć sędziwego wieku i umrzeć w łóżku,

Ważnym elementem walki rycerskiej była odwaga aż do śmierci – lekce­ważenie śmierci. Niejednokrotnie zachowa­nie dla nas samobójcze, lek­komyślne np. Roland lekce­waży śmierć, nie wzywa pomocy mimo, iż nie ma szans na zwycięstwo wobec przewagi wroga. Nie chce okazywać stra­chu przed śmiercią. Poświęca życie swoich towarzyszy dla zachowania honoru.

Rycerz musiał promieniować urodą, siłą. Siła była nie­zbędna ponieważ rycerze posiadali ciężkie zbroje np. osił­kiem był Zbyszko z Bogdańca („Krzyżacy”) – ściskał gałęzie – sok puszczały, wypuszczał się z widłami na niedźwiedzie.

Rycerz zabiegał o poddawanie swej sławy licznym próbom. Nie wypadało mu siedzieć w zamku. Szukał okazji do wsławienia się (błędni rycerze np. Don Kichot). Błędnych rycerzy sparodiował Cerwantes w powieści rene­sansowej „Don Kichot” – parodia eposu rycerskiego. Autor najpierw sam rozczytywał się w powieściach rycerskich. Celem jego było zohydzenie zmyślonej fantastyki ksiąg rycerskich. Ośmiesza przygody rycerskie Don Kichota – nie jest bogaty – ubogi, szalony szlachcic uwierzył, że jest ryce­rzem. Przy­gody jego ukazane są dwustronnie tzn. w rzeczywistości i ta­kimi, jakimi wydają się w szalonym umyśle bohatera. Zgodnie a tradycją Cerwantes wyposaża Don Kichota w wiernego giermka. Jest to z pocho­dzenia chłop, widzi rze­czy w rzeczywistości, ale jest przywiązany do swojego pana i wyspy, którą mu obiecał.

Rycerz chcąc się wsławić walczył w turniejach – popisy odwagi, siły, umiejętności. Z ideą walki w etosie rycerskim wiąże się szacunek rycerza dla przeciwnika. Wiąże się z pojęciem solidarności rycerskiej – obejmo­wała także wro­gów należących do rycerstwa. W jednej z legend francu­skich gdy pospolity żołnierz zabił rycerza z wrogiego obozu, jego pan – rycerz kazał go powiesić. W opowieści o Rolan­dzie jeden z rycerzy Ka­rola Wielkiego został schwytany podstępem przez Saracenów, w czasie pojedynku. Jego przeciwnik oddaje się w ręce Karola Wielkiego nie apro­bu­jąc tego – chce go uwolnić na drodze wymiany.

Walka podlegała także zasadom etyki rycerskiej, rycerz nie mógł zabić drugiego gdy ten spadł z konia. Lancelot przez całe życie wyrzucał sobie, że w walce zabił dwóch nie uzbrojonych choć uczynił to nieświadomie. Uważał, że to go zhańbiło. Dla pokuty zapowiada pielgrzymkę w zgrzeb­nej koszuli. Etos nie dopuszczał ataku w plecy. Nakazywał też by zwy­cięzca pojedynku spędził na polu walki cały dzień do północy by okazać gotowość do podjęcia wyzwa­nia. Obok rycerza walczył jego giermek. Bardzo ważny był koń rycerza, sławny jak rycerz, posiadał imię. W daw­nych opowieściach konie mówiły ludzkim głosem. Także miecze rycerzy miały swoje własne imiona.

Hasłem rycerzy: bić się i kochać. Obowiązkiem rycerza było być zako­chanym. Wbrew opiniom miłość na odległość nie, ale miłość zmysłowa, nawet grzeszna. Mimo,że jest to mi­łość występna sympatie są po stronie kochanków.

Ideał świętego-rycerza święty Jerzy zabijający smoka. Uznany za patrona rycerzy w czasie wypraw. Ideał rycerza-władcy – w kronice Gala Ano­nima – Bolesław Krzywousty.

Obok ideału rycerza istnieli w rzeczywistości rycerze rabu­sie. Zmierzch średniowiecza nie oznacza kresu tematyki rycerskiej. Późniejsze utwory także sięgają do tego tematu np. w romantyzmie Kordian odnajduje w sobie podobień­stwo do Winkelryda oraz „Konrad Wallenrod”, „Grażyna”, „Krzyżacy” (Ślub Zbyszka – czuby Krzyżaków dla Danusi, śpiew Bogu­rodzicy). W „Weselu” pojawia się Zawisza Czarny