Retoryka – jako sztuka mówienia ustalona w starożytności. Jej istotą jest perswazja, polega na pouczeniu, przekonaniu czytelnika o słuszności wypowiedzi, słuszności lub niesłuszności jakiejś myśli, tezy. W Polsce największy rozkwit przypada na czasy odrodzenia i humanizmu.

(1) M. RejKrótka rozprawa… – ma formę dialogu, występujące osoby wzajemnie się krytykują – odbicie odwiecznych konfliktów. Na końcu utworu wypowiedź autora – należy przedstawić cyt., aby się nawrócili ci, którzy źle postępują, a pozostałym ku przestrodze.

Żywot człowieka poczciwego – jako poeta moralista utożsamia odbiorcę z bohaterem, wyidealizowanym człowiekiem.

Zamierzone przytoczenia mowy postaci wykazują znajomość pisania tej płaszczyzny, co upoważnia go do zabrania głosu, wygłoszenia sądu i upominania.

Przytaczając obrazki, przysłowia, częste synonimy steruje odbiorcą i niejako zmusza go do przyjęcia wykładanych racji. Stosuje w tym celu tzw. egzempla (przykłady z życia znanych ludzi).

Mania cnoty (prawdy, sprawiedliwości, umiarkowania, roztropności, obyczajowości), która umożliwi człowiekowi wewnętrzną równowagę, harmonię, życie zgodne z naturą.

(2)MickiewiczLilie

Starzec głoszący swe rządy niewiernej niewiaście: najpierw o niemożności ukarania (dostatecznego) po zabiciu męża, potem co do sposobu wybrania małżonka. Starzec pełni tu rolę moralizatora, doradcy – który na przykładzie niewiernej żony, która dopuszcza się zbrodni, ukazuje nam bezcelowość takiego działania – zawsze spotka nas kara, przestrzega przed tego rodzaju czynem.

(3)PrzedwiośnieŻeromskiegowynikiem rozczarowania pisarza rzeczywistością i chęcią ukazania drogi dla Polski na przyszłość. Załamanie się mitu szklanych domów. Poprzez ukazanie rzeczywistości pisarz chce uświadomić Polakom ich położenie, stan zagrożenia, panujący chaos – obudzić ich tym samym z otępienia, obojętności, bezładu.

Oskarża bezmyślne i beztroskie ziemiaństwo.

Ostrzega przed rewolucją i komunizmem – jeśli Polacy nie podejmą działań, to kraj czeka zagłada.