Rzym – opracowanie działu historycznego
| Ustrój | Republika(Res Publica) –powstała w 509 p.n.e. i istniała do 27 p.n.e. -pomimo wybieralności urzędników spośród wszystkich obywateli Rzym pozostał Republiką Arystokratyczną (wg Polibiusza) -republika jest przeciwieństwem monarchii |
| Komicja -od obywateli oczekiwano odpowiedzi „tak” lub „nie” na pytanie postawione przez urzędnika, nie wolno było wprowadzać poprawek. | 1.Komicja Trybusowe -zgromadzenie obywateli podzielonych na jednostki administracyjno-terytorialne- tribus -tworzyli je głównie plebejusze, lecz występowała też niewielka liczba patrycjuszy (nie ważne są różnice zamożności) -zwoływane było przez trybuna lub konsula -uchwalała reformy ustroju, a również, ale rzadko wydawała ustawy, wybierała niższych urzędników kuralnych: edylów kuralnych i kwestorów. -do roku 131 p.n.e. głosowanie jest jawne, a później na mocy lex Papiria-tajne -ważną role odgrywały warstwy uboższe, tu trybuni mogli występować z inicjatywą ustawodawczą -pod innym względami bardzo podobne do concilium plebis 2. Komicja Centurialne (comitia centuriata) -zgromadzenie centurii zorganizowane wg podziału majątkowego -zwoływał je konsul, pretor lub dyktator -zbierały się na Polu Marsowym -wybierały wyższych urzędników, decydowały o wojnie i pokoju, uchwalały ustawy, były też sądem apelacyjnym w sprawach nie cierpiących zwłoki. 3. Komicja kurialne (comitia curiata) -składało się z 30 kurii po 10 z każdej tribus (Tities, Ramnes, Lucares) -załatwiano tu sprawy formalne: zatwierdzano wybór przez Komicja Centurialne urzędników, nadawali im władzę wojskową i religijną. -zwoływał je konsul, pretor lub pontifex maximus dwa razy w roku: 24 marca i 24 maja. 4. Zgromadzenie ludowe (Concilium plebis) -powstało w V w. p.n.e. -organizacja opierała się na jednostkach terytorialnych-tribus, których było 35 -od 287 p.n.e uchwały zgromadzenia miały obowiązywać wszystkich obywateli -wybierało urzędników plebejskich: trybunów ludowych i edylów plebejskich. |
| Urzędnicy-sprawowanie urzędu było honores –zaszczytem; pełnienie urzędu nie jest opłacane (często urzędnik musiał posługiwać się własnymi pieniędzmi); zwykle urząd sprawowano przez rok. Dobry urzędnik umiał przemawiać, gdyż to było ważne w jego pracy. Każdy obywatel mógł zostać urzędnikiem (początkowo tylko patrycjusze) lecz zwykle zostawali nimi ci bogatsi. Gdy jakaś rodzina nie miała młodych mężczyzn gotowych stanąć w polityczne szranki uciekała się do adopcji albo popierania ludzi z innych mniej znanych domów. Przestrzegano hierarchicznej kolejności sprawowania urzędów. Kariery zbyt szybkie nie były mile widziane. | 1.Konsul -jeden z dwóch urzędników; kandydat na konsula musiał mieć powyżej 43 lat; stoi najwyżej w hierarchii; ich imiona służyły do datowania roku, funkcje: dowodził armią, zwoływał zgromadzenia, którym przewodniczył, zwoływał senat, nadzorował urzędników (oprócz trybunów ludowych), dowodził armią, interpretował auspicja, ; konsulowie musieli być ze sobą zgodni- sprzeciw jednego blokował działania drugiego(intercedere). Początkowo byli wybierani jedynie spośród patrycjuszy, a od 367 r. p.n.e. też z plebsu. Ich władza trwała 1 rok ( w czasach cesarstwa 2-4 miesiące). Oznaką władzy konsula był fasces z wetkniętymi toporami, które niosło 12 liktorów. 2. Pretor -urzędnik na drugim miejscu w hierarchii; musiał mieć ponad 40 lat ; w I w. było 8 pretorów (po reformach Sulli)- ich liczba ciągle ulegała zmianie(Cezar-16, Klaudiusz-18); w razie nieobecności konsulów pretor zwoływał zgromadzenia i senat, zajmował się wymiarem sprawiedliwości, wydawał edykty pretorskie(dotyczące postępowania w sprawach niedostatecznie jasno sformułowanych w ustawach), mianował prefektów, po skończeniu sprawowania urzędu stawał się propretorem i mógł zostać namiestnikiem w prowincji. Jego oznaką było krzesło kuralne i dwóch liktorów niosących fasces. W okresie wczesnej republiki był jeden pretor (praetor maximus). Od 366/367 p.n.e. powołano urząd pretora miejskiego (praetor urbanus) w celu odciążenia konsulów od obowiązków jurysdykcyjnych. Pretor ten był wybierany spośród patrycjuszy. O 242 p.n.e. istniał pretor do spraw cudzoziemców (praetor peregrinus). Potem powstawało wiele urzędów pretorskich mających różne kompetencje. 3. Edyl -jeden z czterech urzędników zajmujących się nadzorowaniem porządku w mieście, organizacją dostaw zboża do miasta, przygotowywał i przewodniczył igrzyskom, urząd ten był kosztowny, gdyż trzeba było wykładać własne pieniądze. Edylem mógł zostać obywatel po 30 roku życia. Początkowo edylowie byli urzędnikami świątynnymi świątynie Cerery na Awentynie. Pierwszy urząd edyla- edyl plebejski- powstał w 494 roku p.n.e. Byli oni pomocnikami trybunów. W 367 p.n.e. utworzono dwóch patrycjuszowskich edylów kuralnych, wybieranych na komicjach trybusowych na roczną kadencje. Edylowie kuralni byli uważani za wyższych rangą od plebejskich. Mieli prawo do krzesła kuralnego i purpurowego szlaku na obramowaniu togi. Z czasem na ten urząd dopuszczono plebejuszy. W praktyce Edylowie Kuralni mieli te same kompetencje co Edylowie Plebejscy. 4. Kwestor -najniższy rangą urzędnik; zwykle sprawowali tę funkcje ludzie młodzi powyżej 27-30 roku życia po odbyciu 10 letniej służby wojskowej. Kwestor pomagał konsulom zarządzać pieniędzmi, zbierać podatki, zarządzać kasą wojskową, a w początkach republiki sprawował funkcje sędziego śledczego oraz oskarżyciela publicznego w sprawach karnych (te funkcje przeszły później na edylów i trybunów). Początkowo kwestorów było dwóch, od 421 p.n.e. czterech, od 267 p.n.e. ośmiu, od czasów Sulli 20, a za Cezara 40. -Kwestor pałacowy-dbał o formę ustaw i zarządzeń cesarskich; nie miał własnego personelu, a ukończone dokumenty sporządzano w sekretariacie składającym się z kilkuset notariuszy(protokołowali spotkania rady cesarskiej, więc stali blisko ośrodka władzy), stenografów i księgowych (okres cesarstwa). 5. Trybun plebejski (ludowy) -początkowo nie był uznawany za urzędnika publicznego lecz jedynie obrońcę biednych. Jego zadaniem była opieka nad plebejuszami, nie wolno mu było opuszczać Rzymu, mógł zwoływać zgromadzenia obywatelskie, miał prawo weta w stosunku do projektów ustaw, jeśli godziły w plebejuszy. Może również wstrzymać poddanie pod głosowanie wniosków przekładanych komicją. Cieszył się on przywilejem religijnej sankcji, nietykalności. Początkowo było ich 2 potem 5 i 10. U schyłku republiki urząd ten stracił znaczenie. 6. Cenzor -jeden z dwóch urzędników(urząd powołany w 443 p.n.e.), który cieszył się ogromnym autorytetem, zwykle ten urząd sprawowali byli konsulowie; Cenzorzy sporządzali spis obywateli i majątku, układali listy senatu i ekwitów, nadzorowali obyczaje, dzierżawę publicznych dochodów, dbali o publiczne budynki. Wybierano ich na 18 miesięcy co 5 lat. 7. Dyktator -był powoływany w przypadkach nadzwyczajnych(klęski na wojnie, śmierci obu konsulów…) na okres 6 miesięcy. Miał pełnie władzy. Dyktator powoływał dowódcę jazdy, który w czasie wojny dowodził jazdą, podczas, gdy dyktator dowodził piechotą. O jego powołaniu decydował konsul. Ciekawy był przypadek Luncjusza Kwintusa Cincinnatusa- rolnika, którego w 458 r. p.n.e. obwołano dyktatorem podczas wojny z ludem Ekwów. Po jej zakończeniu wrócił do pracy na roli. W I w. nadużywanie tego urzędu doprowadziło do końca republiki. 8. Interreks -urząd wywodzący się z czasów królewskich. W sprawie wyboru nowego króla senat wyłaniał spośród siebie radę dziesięciu interreksów, którzy cyklicznie przez 5 dni dysponowali władzą królewską. Okres ten był zwany Interregnum. Interreksi proponowali kandydata na króla, który był następnie przedstawiany do akceptacji senatu i komicji kurialnych. W okresie interreksi republiki byli powoływani do przeprowadzenia wyboru konsulów, jeżeli poprzedni konsulowie z jakichś powodów nie przeprowadzili wyborów w czasie swego urzędowania. Każdy pełnił urząd przez pięć dni, dopóki komicja nie przeprowadziła wyborów. Plebejusze nie byli dopuszczani do tego urzędu, a wybór interreksa dokonywali tylko patrycjuszowscy senatorzy. Po drugiej wojnie punickiej nie powoływano już interreksów z kilkoma wyjątkami. 9. Dekurion -członek Senatu lub rady miejskiej w municypjum (zaanektowanym mieście) -urząd sprawowany dożywotnio, dziedziczny (gdy umierał dekurion, któryś z jego krewnych przejmował urząd) -kompetencje: zbieranie podatków -gdy nie zebrał wymaganej ilości podatków, dokładał z własnej kieszeni lub go zabijano – w cesarstwie podatki ściągali radni miejscy- curiale. 10. Namiestnik -zajmował się sądzeniem mieszkańców swojej prowincji w sprawach zagrożonych karą śmierci lub wysoką grzywną. -ściągał podatki i ustalał ich wysokość(czasami zabierał część dla siebie; traktowano urząd namiestnika jako sposób na wzbogacenie się) i przekazywał je Rzymowi, a część na potrzeby prowincji -był najważniejszym urzędnikiem na terenie swojej prowincji -zwykle urząd ten obejmowali prokonsulowie, propretorowie (dawni wysocy urzędnicy) 11.Princeps (princeps senator) -senator najstarszy wiekiem, o największym autorytecie, sprawujący nieformalną funkcje kogoś w rodzaju Marszałka Sejmu. 12. Prefekt -wysoki urzędnik administracyjny lub wojskowy -p. Urbi- zwierzchnik Rzymu, urzędnik do spraw administracyjnych- sądowych, zastępca głowy państwa pod jego nieobecność w Rzymie (okres królewski) -p. Annonae- kierownik urzędu aprowizacji stolicy (okres królewski) -prefekt sprawował kontrolę nad pocztą kurierską, państwowymi wytwórniami broni i mógł reprezentować cesarza w sądach apelacyjnych (okres cesarstwa) |
| Pozostałe Urzędy | 1.Senat -najwyższe ciało ustawodawcze, a czasem też wykonawcze – w czasach Republiki składał się ze 100 osób. -III-II w. – o jego składzie decydowali cenzorzy układający listy senatu co 5 lat. Wpisywano w nią byłych konsulów i pretorów, a później też urzędników niższych szczebli. Przyszłych senatorów wybierał Cenzor Rzymski, a zatwierdzał cały Senat. -Senatorzy byli nieusuwalni, chyba że cenzorzy uznali ich zachowanie za naganne. -Obradom przewodniczył konsul -Pytani o zdanie senatorzy odpowiadali w kolejności na listach senackich, co powodowało, że młodsi stażem i wiekiem senatorzy nie mieli żadnego lub mieli mały wpływ na wynik. -senat służył urzędnikom radą (niezapytanie się senatu o radę było przejawem złych manier) -senat przyjmował poselstwa, decydował o podziale prowincji pomiędzy przyszłych namiestników, uzgadniał finanse i politykę zagraniczną, z jego grona powoływano posłów, badał też sytuację na prowincjach -w II w. p.n.e. kworum wynosiło 100 senatorów -czasem głosowanie odbywało się poprzez przechodzenie przez linię narysowaną na posadzce Senatu. Czasami dochodziło do przepychanek, by przepychany przeszedł na właściwą stronę. -każdy senator ma prawo do jednego wystąpienia w danej sprawie; miał tez prawo mówić ile tylko chce- tym sposobem często blokowano obrady -w Senacie istniały dwie stałe partie: optymatów i popularów -Senat mógł obradować tylko w miejscu konsekrowanym przez augurów na drodze auspicjów. Zwykle była to kuria lub świątynie rzymskie (oprócz świątyni Westy) -pozostałe kompetencje to: wybieranie Kwestorów, Konsulów, Cenzora, Pontifex Maximus, zarządzanie budżetem republiki, zawieranie i zrywanie sojuszy politycznych, deklarowanie wojen, kontrola nad armią, stanowienie prawa, sądzenie członków rodzin senatorskich, -swoje senaty posiadały też zaanektowane miasta (municypia) i kolonie -w czasach Cesarstwa znaczenie Senatu stopniowo maleje, aż traci całkowicie znaczenie polityczne, a wybór na senatora jest tylko nobilitacją |
Oceń
Zaloguj się aby ocenić artykuł
