„Bogurodzica” jest najwspanialszą i najstarszą polską pienśią reli­gijną. Nie znamy dokładnej daty jej powstania. Jej powstanie wiąże się z okresem pomiędzy wiekiem X i XIV, a najczęściej przyjmuje się pierwszą połowę wieku XIII. Z powstaniem „Bogurodzicy” w X wieku wiąże się legenda, przypisująca jej autorstwo więtemu Wojcie­chowi. Był on jednak biskupem przybyłym z Czech i prawdopodob­nie nie znał dobrze języka polskiego. Autor pieśni jest nieznany, mógł nim być wykształcony mnich średniowieczny. „Bogurodzica jest wzo­rowana na uroczystych tekstach łacińskich. Nie jest to jednak prze­kład, ale utwór oryginalny.
Najstarszy zachowany odpis „Bogurodzicy” tzw. Krakowski pierwszy pochodzi z roku 1407. Obejmuje on dwie zwrotki. Pierwsza skiero­wana jest do Matki Bożej, druga do Jezusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela. Z 1408 roku pochodzi odpis krakowski drugi. Liczy on już 14 zwrotek. Do dwóch pierwszych dołączono pieśni pasyjne (wielkanocne) i pieśni litaniczne skierowane do różnych więtych.
O ogólnonarodowym znaczeniu „Bogurodzicy” świadczy umieszcze­nie jej we wstępie do Statutu Łaskiego z 1506 roku – także pierwszy drukowany. Statut Łaskiego był zbiorem praw polskich. Z kroniki Jana Długosza dowiadujemy się, że Bogurodzica była śpiewana przed bitwami pod Grunwaldem i Warną. Miała wtedy charakter pieśni patriotycznej. Był to hymn koronacyjny pierwszych Jagiellonów. Bogurodzica straciła swe znaczenie w drugiej połowie wieku XVI. Z zapomnienia wydobył ją nurt poezji patriotycznej XIX wieku (naro­dowo-wyzwoleńczej). Świadczy o tym między innymi przedruk Bo­gurodzicy przez Niemcewicza w „Śpiewach historycznych”. Nawią­zuje do niej także Juliusz Słowacki w hymnie napisanym na wieść o wybuchu powstania listopadowego pt. „Bogurodzica”. Do pieśni tej nawiązuje Sienkiewicz w „Krzyżakach” i „Potopie” oraz młodzi poeci okresu okupacji np. Baczyński – „Modlitwa do Bogurodzicy”. Pierw­sza strofa to apostrofa do Matki Boskiej, którą autor w imieniu zbio­rowości prosi o pozyskanie dla ludzi łaski jej syna – Chrystusa. Druga strofa to apostrofa do Chrystusa. Za pośrednictwem Chrzciciela autor prosi o spełnienie próśb ludzi. Zwrotki przedziela powtarzający się zwrot „Kyrie Eleison”. Kompozycja utworu i jego intelektualny cha­rakter przypomina porządek naukowego traktatu godzącego (zgodnie z wymogami scholastyki) prawa wiary i rozumu. Matka Boga, Dzie­wica, Pośredniczka jawi się tutaj jako wyposażona w godności przy­pisane jej dogmatycznie. Dalsze osoby występujące w tekście – Chry­stus, Bóg i Jan Chrzciciel – tworzą z Marią więty zespół czterech osób. Jest to liczba symboliczna, odnosi się do czterech cnót (męstwo, sprawiedliwoć, umiarkowanie, roztropność). Liczba ta obok trójki, dziewiątki, dziesiątki, bywała często eksponowana w średniowiecznej sztuce np. z kwadratowych kamieni budowano wczesnośrednio­wieczne romańskie świątynie.
Jak typowy wiersz średniowieczny „Bogurodzica” jest wierszem ry­mowo-zdaniowym (asylabicznym). Nie przestrzega jednakowego rozmiaru sylabicznego w każdym wersie. Typowy dla utworów śre­dniowiecznych był także ich meliczny charakter, „Bogurodzica” zna­komicie nadaje się do śpiewania. Występują rymy wewnętrzne – „Bo­gurodzica, dziewica” i rymy zewnętrzne – „sławiena, zwolena”. Cha­rakterystyczna jest także intonacja rosnąco-opadająca. Wynika ona ze zgodności zdań lub jednorodnych członów zdań z długocią wersu.
W „Bogurodzicy” odnajdujemy wiele starych form językowych, dziś już nie stosownych. Przykładem są zmiany fonetyczne – brak prze­głosu, tłumaczony wpływem czeskim, związany z hipotezą autorstwa świętego Wojciecha. Przegłos to dawny proces fonetyczny polegający na przejściu w okrelśonej pozycji „e” w „a” lub „o”: słowiena – sła­wiona; zwolena – zwolona.
Obecnie nie używane formy trybu rozkazującego: zyszczy, spuci, napełń, słysz. Cechą charakterystyczną jest niezgodność przypadków: Bogu + rodzica (r.m. lp, C + r.m. lp, D).
Zmieniona forma „Bogarodzica” pojawiła się w drugim odpisie kra­kowskim. W utworze tym występuje wiele archaizmów np.: Gospo­dzina, Krzciciela, zwolena, Bożyc. Bożycze to forma wołacza od rzeczownika Bożyc (syn Boga). Jest to forma petronimiczna z języka rosyjskiego. Zwrot „Bogiem sławiena” dzisiaj zastępujemy rzeczow­nikiem z przyimkiem: przez Boga sławiona.