Cała literatura dzieli się pod względem formalnym na trzy podstawowe rodzaje: lirykę, epikę i dramat. W okresie Młodej Polski dominowała liryka, nawet powieści i dramaty przesycone były liryzmem.

Nastroje epoki oddaje termin fin de siecle, czyli koniec wieku. Mówi on o schyłkowości, przeczuciu kresu formacji kulturowej, nadchodzących zmianach obyczajowych i społecznych. Nastrojom tym towarzyszył dekadentyzm /schyłek, niemoc/, czyli poczucie zwątpienia w postęp, w możliwość rozwiązania nabrzmiałych problemów społecznych i moralnych. Poczucie zagrożenia i kryzys wartości moralnych przejawiał się w melancholii, smutku, tęsknocie za czymś nieokreślonym, w rozbudzeniu erotyki. Wielu poetów wyrażało takie nastroje dekadenckie: Tetmajer, Staff, Miciński, Korab-Brzozowski /opracowanie tematu 92/. Z postawą dekadencką wiąże się tendencja obserwowana w kulturze początku XX wieku – katastrofizm. Spostrzegany już przez dekadentów kryzys wartości został wyolbrzymiony i wyraził się w wizjach zagłady cywilizacji. Przerażającą wizję tej zagłady dał Kasprowicz w swoich hymnach: „Dies irae”, „Święty Boże” /opracowanie tematu 89/. Jednak w tej epoce programowego pesymizmu powstawały także utwory poetyckie głoszące wiarę w człowieka i jego możliwości. Pełna optymizmu jest twórczość poetycka Leopolda Staffa, autora wierszy: „Kowal” /opracowanie tematu 86/, „Kartoflisko” /opracowanie tematu 87/, „Przedśpiew” /opracowanie tematu 86 i 87/. Poeta ten nawiązywał do antycznych i odrodzeniowych ideałów literatury głosząc humanistyczną wiarę w doskonalenie i apelował o zachowanie prostoty, umiaru, pogody ducha /opracowanie tematu 88/. Piewcą codzienności zwykłego życia i trudu rolnika był – w późniejszym okresie swojej twórczości – Jan Kasprowicz /opracowanie tematu 87/.

„Hymny” Jana Kasprowicza podejmowały temat odpowiedzialności Boga – Stwórcy za zło i niesprawiedliwość społeczną. Poeta nadał im prometejski charakter, bowiem podmiot liryczny, na wzór mitycznego Prometeusza oraz Konrada z III części „Dziadów” Mickiewicza, oskarża Boga o brak miłosierdzia, o akceptowanie zła.

Bogata i różnorodna jest tematyka poezji młodopolskiej. Obok utworów dekadenckich i katastroficznych odnajdujemy wiersze optymistyczne, pogodne oraz wyrażające bunt. Wiele utworów mówi o miłości w wymiarze duchowym i zmysłowym /szczególnie w twórczości Kazimierza Przerwy – Tetmajera/. Częstym tematem w poezji młodopolskiej jest przyroda / np. sonety „Z chałupy” J. Kasprowicza/, szczególnym upodobaniem poetów cieszyły się Tatry, o których pięknie pisali: Tetmajer i Kasprowicz /opracowanie tematu 91/.

Różne były sposoby wyrażania tak różnorodnej tematyki. Poeci wykorzystywali cały „arsenał” środków wyrazu dyktowany przez popularne wówczas prądy umysłowe, kulturowe i artystyczne. Młoda Polska to okres, w którym przejawiała się wielość kierunków artystycznych. Znalazły one wyraz w literaturze i sztukach plastycznych.

Jednym z tych kierunków był symbolizm. Jego przedstawiciele rezygnowali z bezpośredniej wypowiedzi lirycznej dając odbiorcy wieloznaczny obraz dający się interpretować w różnorodny sposób. Poeci symboliści tworzyli wizje świata oparte na subiektywnych odczuciach, zmuszali czytelników do snucia głębszych refleksji. Utworami symbolicznymi są: „Kowal”, „Deszcz jesienny” Leopolda Staffa /opracowanie tematów 89 i 90/, czy „Krzak dzikiej róży” Jana Kasprowicza.

Innym kierunkiem artystycznym jest impresjonizm wywodzący się ze sztuk plastycznych. Nazwa kierunku wywodzi się z języka francuskiego: impression – wrażenie. Impresjoniści dążyli do utrwalania przeróżnych zmysłowych wrażeń, uchwycenia przemijającej chwili. W impresjonistycznych wierszach poeci oddawali nastrojowy opis krajobrazu, wyrażali przelotne, chwilowe stany psychiczne. Przykładem takich utworów są piękne, nastrojowe wiersze Tetmajera: „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” oraz „Melodia mgieł nocnych” /opracowanie tematu 91/.

Kolejnym kierunkiem artystycznym, który bujnie rozwinął się później w okresie międzywojennym, jest ekspresjonizm. Kierunek ten stawiał sobie za cel wyrazistość przedstawionych przeżyć i posługiwał się jaskrawymi środkami wyrazu. Elementy takiej techniki odnajdujemy w „Hymnach” Jana Kasprowicza /opracowanie tematu 89/. Poezja młodopolska jest bardzo złożona i bogata zarówno pod względem treści, jak i form.