Nawiązania do Średniowiecza zaczynają się w Renesansie. Elementy renesansowe i redniowieczne łączy „Boska komedia” Dantego – wy­raźne cechy średniowiecza: motyw wędrówki poza światem przez pie­kło, czyciec i raj. Poecie towarzyszy poeta Wergiliusz i ukochana Beatrycze. Typowe opisy piekła i raju. Typowa konstrukcja wznosze­nia człowieka od grzechu do świętości.
Średniowiecze jako temat pojawia się w XVII w. we włoskiej epice renesansowej. W dwóch etosach „Orland szalony” Ariosta i „Jerozo­lima wyzwolona” Tassa. Pierwszy utwór ukazuje epokę Karola Wiel­kiego, trecią są dzieje tragicznej miłoci rycerza Orlanda do Angeliki. Drugi – epopeja bohaterska opiewająca wodza wyprawy krzyżowej, zdobywcę Jerozolimy – Gotfryda de Bouillon. W Renesansie powstaje też arcydzieło epiki – powieć Cervantesa „Don Kichot” – parodia etosu.
Dla Szekspira Średniowiecze było także źródłem inspiracji np. „Mak­bet” zainspirowany dawnymi kronikami angielskimi.
Owiecenie doć jednoznacznie ocenia Średniowiecze: barbarzyństwo, epoka ciemnoty po upadku Antyku. Krytykowane przez racjonalizm – np. poematy heroikomiczne Krasickiego „Monachomachia” i „My­szeida” – temat zaczerpnięty z kroniki Wincentego Kadłubka. Krasicki pokazując temat redniowieczny, omiesza redniowieczną historiografię Kadłubka, wątpliwe wartoci historyczne, porednio atakuje Średnio­wiecze. Romantyzm przynosi odrodzenie zainteresowania Średnio­wieczem, opowieciami rycerskimi, tajemniczocią epoki. Wychodzą wtedy „Pieni Osjana” wydane przez angielskiego pisarza proromanty­zmu – Jamesa Macphersona. „Pieni…” utwór ujęty w formę pieni pie­wanych przez starego króla i kapłana Osjana, którym wtórują synowe. Zawarte są tam dzieje walk dawnych Celtów. Sceneria pełna tajemni­czoci, duchów. Wydanie – wielkie wydarzenie literackie w Europie. Wywarła wpływ na wielu twórców – moda na wydawanie dzieł re­dniowiecznych. Okazało się jednak, że dzieło to było wymylone, stylizowane na redniowieczu co wywołało skandal, niemniej jednak moda pozostała.
W okresie Romantyzmu ukształtował się gatunek – powieć gotycka, zrodzona z fascynacji starymi ruinami, legendami. Akcja pełna okru­cieństw – tortury, pojedynki, sceny fantastyczne. Najsłynniejsza po­wieć gotycka – „Zamek w Otranto” Horacego Walpole’a.
Do Średniowiecza odwoływał się Walter Scot. Traktował historię jako tło dla przeżyć bohaterów. Nie dbał o historyczną dokładnoć, drobiazgowoć i autentycznoć faktów. Wprowadza uczty, turnieje, pojedynki. Do Średniowiecza nawiązywał Leon Schiller np. „Wilhelm Tell”, ballady „Rękawiczka”, „Rycerz Torrenburg”.
Średniowieczem zainteresowali się polscy romantycy – Mickiewicz np. ballada „Lilie” – temat z ludowej pieni powstałej w redniowieczu. Akcja rozgrywa się w czasach Bolesława Śmiałego. Król wydał roz­kaz (przed wyprawą na wojnę), że żony niewierne mężom będącym na wojnie będą skazane na ciężkie kary. W balladzie żona zabija męża ze strachu przed karą za niewiernoć. Poemat „Grażyna” i powieć „Konrad Wallenrod” – akcja utworów toczy się w redniowieczu. Jest ona maską literacką, która ukrywa sprawy współczesne pisarzowi. W „Grażynie” konflikt między patriotyzmem, a posłuszeństwem małżeń­skim. Tragizm jej jest tragizmem Polaków, patriotów – dla nich jest to ważniejsze niż posłuszeństwo wobec cara. „Konrad Wallenrod” – na tła redniowiecznego konfliktu polsko- krzyżackiego opisane są dzieje rycerza litewskiego, który dla ratowania ojczyzny powięca swój ho­nor rycerski.
Motywy redniowieczne pojawiają się w „Kordianie” Słowackiego – na górze Mount Blanc zostaje przywołana postać rycerza Winkelryda – bohatera narodowego Szwajcarii. Staje się symbolem idei – Polska Winkelrydem narodów. Również „Balladyna” Słowackiego została zainspirowana Średniowieczem i sięgnął do kroniki Kadłubka, za tło dramatu przyjął czasy panowania Popiela IV. Pojawia się postać ryce­rza Kirkora.
W Romantyzmie także Ignacy Kraszewski pisał powieci historyczne – szczególnie popularna „Stara bań” osnuta na życiu Słowian w X wieku. Pokazuje tu życie pierwszych Plan, życie publiczne, domowe, religię, obyczaje, treci polityczne, ideowe – swoiste ostrzeżenie przed zagrożeniem. Największe zagrożenie dla narodu stanowi brak jednoci, zgody.
Pozytywizm nie sprzyjał powieciom historycznym – zmniejsza się zainteresowanie Średniowieczem. Głównie rozwija się tematyka współczesna w literaturze. Ale przecież i Pozytywizm przynosi „Krzyżaków” – czasy panowania Władysława Jagiełły – potęga Polski. Powieć zawiera opis bitwy pod Grunwaldem wzorowany na Długoszu – zdaniem historyków – najlepszy opis batalistyczny w literaturze polskiej – rycerze piewają Bogurodzicę. Główny nacisk położony na stosunki polsko-krzyżackie przed bitwą. Przynosi rzetelne tło histo­ryczne – obyczaje na dworach, życie rodzinne, pojedynki.