1. Nazwy epok i ich znaczenie – kontrast

Oświecenie – wiek filozofów, wiek rozumu, wg. Kanta „wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy, a niepełnoletność to niezdolność do posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierowania”

główne hasło – sapere aude ( miej odwagę posługiwania się własnym rozumem )

Romantyzm – wywodzi się z przymiotnika określającego coś nieprawdopodobnego, niepodobnego do rzeczywistości, takiego jak w romansach, niezwykłego, pięknego, oddziałującego na wyobraźnię wg. W. Hugo

– definicja romantyzmu zawiera się w jego nieokreśloności

2. Sztuka

Oświecenie

– doświadczenie wolą wszystko, co jest proste i harmonijne ‘dobrze ubity, porządnie i regularnie drzewami zasadzony gościniec, z którego zbaczać nie wolno”

– pierwsze miejsce zajmują wzory – poszukuje prawidłowości, ładu, spokoju

– w architekturze wpływ budowli rzymskich i greckich, centralny plan budowy ( portyki, fronty, łuki ), stosowanie klasycznych porządków architektury i detali

– w rzeźbie tematyka mitologiczna, alegoryczna – dążenie do idealizacji i wirtuozerii

– dominacja formy nad walorem, doskonałość rysunku

– przenoszenie sztuki nad naturę

– gust nabywany wychowaniem

Romantyzm

– „kręta ścieżka, albo raczej podróż, wśród której jak się komu bliżej zdaje, wolno zbaczać, albo też nasycać się widokami natury i swobodnie płoty przeskakiwać”

– odstąpienie od wszelkich przepisów; natchnienie pierwsze ma miejsce

– odznacza się swoistym nieładem, poczuciem tragicznego rozdarcia i niepokojem

– żywi upodobanie do tego, co irracjonalne, fantastyczne, gloryfikuje wyobraźnię, geniusz, szaleństwo

– romantycy szukają inspiracji w kręgu tzw. wiedzy tajemnej, fascynowali się kulturą

orientalną

– w sztukach plastycznych występuje nastrojowość, zainteresowanie przyrodą, dynamika kompozycji, bogactwo kolorytu, efektów świetlnych, silna ekspresja, efekty grozy

– sztuka powinna być wzorowana na naturze

– zaszczepiona w sercu każdego, każdy ją czuje

3. Metody poznawania świata

Oświecenie

 za pomocą rozumu = racjonalizm ( natio – rozum )

wyznawcy: Spinoza, Newton

– poznawanie rozumowe pozwala odróżnić prawdę od fałszu

– twórcą racjonalizmu był Kartezjusz („Rozprawy o metodzie”), zwolennik systematycznego, rozumowego ładu w dochodzeniu prawdy, odrzuca wszelkie uprzedzenia i przesądy

 za pomocą doświadczenia = empiryzm

wyznawca – F. Bacon

– odrzucenie wszystkiego, co się nie da potwierdzić praktycznie

 za pomocą zmysłów = sensualizm

wyznawca – J. Roch

– wprowadzenie pojęcia tabula rasa ( łac. czysta kartka ) określającego umysł dziecka,

pozbawiony jakichkolwiek wrodzonych idei oraz zasad, a kształtowany dopiero przez

doświadczenie i edukację

 świat może poznawać każdy, kto chce

Romantyzm

– komunikacja pomiędzy idealną stroną ducha oraz uduchowionym wszechświatem a człowiekiem odbywa się za pomocą: niezwykłych zjawisk natury, snów, objawień, przeczuć

– właściwości poznawcze to: intuicja, wiara, czucie ( „oko i ucho duszy” )

– wg. romantyków rozum i zmysły nie są w stanie wyjaśnić tzw. tajemnicy wnętrza wszechrzeczy, w tym także duchowego życia człowieka, obraz świata na nich zbudowany dotyczy jedynie zewnętrznej powłoki zjawisk, nie ukazuje natomiast ich wewnętrznej istoty. Jest prawdą martwą, bezużyteczną w ludzkim życiu i działaniu

– irracjonalizm ( przeciwny racjonalizmowi ) oparty na ludowej wierze w istnienie sił tajemnych i możliwości ich poznania przez czary, wróżby

– bezpośredni kontakt z zakrytym światem mają tylko: nieskażony przez cywilizacją lud

( Dziady II ) oraz wybitne jednostki, zwłaszcza poeci ( Dziady III, Nie-boska komedia )

4. Typ bohatera

Oświecenie

– obywatel, człowiek publiczny odchodzący od zaściankowych poglądów i dążący do wprowadzenia reform, które ulepszą kraj

– człowiek powinien uczyć się na cudzym doświadczeniu, a nie na własnych błędach

– ojciec dba o wychowanie dzieci, chce aby były dobrymi patriotami

– bohater negatywny: sarmata, pijak, konserwatysta, materialista

– bohater znany, przedstawiony czytelnikowi, mający łatwy do określenia charakter, o łatwym do przewidzenia zachowaniu

Romantyzm

– bohater tajemniczy, nie znamy dokładnie jego życiorysu „umarł – nie doszedł nikt po jego zgonie, jak się nazywał, w której świata stronie jego ojczyzna”

– skłócony ze światem indywidualista

– samotnik z wyboru, zamknięty sam w sobie

– przeżywa nieszczęśliwą miłość

– krytykuje ludzi rozumnych, lgnie do dzieci, wariatów, szaleńców, zabójców ( Werter )

5. Wpływ sytuacji politycznej państwa na cele literatury

Oświecenie

– dramatyczny okres dla kraju – wynik osłabienia państwa za czasów Wettingów

– zachwianie równowagi między myśleniem kategoriami państwa ( wymagającej poświęceń ) a obsesyjnie strzeżoną ideą szlacheckiej wolności

– głównym celem miało być przezwyciężenie kryzysu politycznego. Program:

 przebudowa systemu władzy

 naprawa społeczeństwa

Romantyzm

– utrata samodzielnego bytu państwowego Polski

– koncepcja czynu w drodze do odzyskania niepodległości

1. mesjanizm – dzieje Polski powtarzają pasję i zmartwychwstanie Chrystusa, Polska jako

naród wybrany cierpi niewinnie, by „zbawić” inne narody

2. Powstanie zbrojne

6. Preferowane gatunki, porównanie dramatów

Oświecenie

– literatura o charakterze dydaktycznym, do założeń estetyki należały: prawdopodobieństwo, ład, harmonia

– gatunki starożytne: oda, tragedia, epos, satyra, bajka

Romantyzm

– literatura ma zaskakiwać niepokoić, wzruszać

– gatunki synkretyczne: ballady, powieść poetycka, dramat romantyczny

7. Bóg

Oświecenie

– ateizm – zaprzeczenie istnienia Boga, ponieważ rozum nie wykazywał przyjęcia istoty boskiej wg. Molbacha idea Boga powstała jako wynik ignorancji człowieka i jego lęku przed siłami przyrody, Bóg to metafizyczna całość wg. teologów, o której człowiek nigdy nie będzie mógł wytworzyć sobie żadnego wyobrażenia ( nieskończoność, bezmiar wszechświata, potęga baz granic )

– deizm – Bóg to istota, która dała początek mechanizmowi wszechświata stworzywszy prawa, na których podstawie świat się rozwija, więc i nie troszczy się o niego, bo nie potrzebuje

Romantyzm

– istota, do której zwraca się emigrant ( Hymn – J. Słowacki )

– Konrad zwraca się do Boga i żąda „władzy, jaką on posiada”

– człowiek jako jednostka nic nie znacząca przed Bogiem „Panie! Czymże ja jestem przed twoim obliczem, prochem i niczem” ( widzenie ks. Piotra )

– organizator i rządca świata, ustanowiciel reguł w nim panujących ( Dziady II ) „Według Bożego rozkazu, kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie”