Powieść Stefana Żeromskiego miała się stać obrazem Polski współ­czesnej, diagnozą zaniepokojenia polityczno-społeczną sytuacją odro­dzonego państwa. Problematyka „Przedwiośnia” koncentruje się wo­kół losów głównego bohatera – Cezarego Baryki. Na jego społeczną i narodową świadomość decydujący wpływ wywarły wydarzenia Re­wolucji Październikowej, obserwowane z perspektywy rosyjskiej (Baku) oraz romantyczno-nostalgiczna wizja Polski „szklanych do­mów”, nakreślona przez ojca – Seweryna Barykę. Konfrontacja ma­rzeń z rzeczywistością, poszukiwanie przez Cezarego Barykę wła­snego miejsca w odrodzonym państwie oraz próby refleksji nad pol­ską współczesnością wyznaczają tematykę powieści. Problemy Polski widziane oczyma bohatera mają złożony charakter i nie podlegają jednoznacznym rozstrzygnięciom. Cezary Baryka dostrzega koniecz­ność zmian społeczno-politycznych, dostrzega liczne schorzenia od­rodzonej Polski (wewnętrzne rozbicie polityczne, nieporadność zmie­niających się rządów, bezrobocie, inflacja), surowo ocenia realizację gospodarczych i socjalnych zadań młodego państwa. Romantyczna wizja Seweryna Baryki najrychlej ulega deprecjacji.
„Szklane domy”, marzenia o naukowo-technicznej rewolucji, która uczyni z Polski kraj nowoczesny i dostatni, w konfrontacji z rzeczy­wistością odrodzonego państwa okazują się idealistyczną fantazją. Ojczyzna złożona, zespolona ponownie, po ponad studwudziestolet­niej niewoli, z trzech różnych organizmów państwowych, jest pozba­wiona podstawowych struktur gospodarczych (rolniczych, przemy­słowych), zacofana ekonomicznie, doszczętnie ograbiona przez za­borców. Oglądana przez Barykę z perspektywy sielanki nawłockiej okazuje się wręcz cudem anachronicznego feudalizmu. Idealistyczne marzenia o „szklanych domach” nie wytrzymują więc konfrontacji z obrazem Polski nędznej, słabej, głodnej i zacofanej.
Wielopłaszczyznowym zjawiskiem okazuje się w „Przedwiośniu” rewolucja społeczno-polityczna. Już obraz wydarzeń w Baku nace­chowany jest wieloznacznością. Dla matki Cezarego Baryki rewolucja to gwałt i grabież, dla Seweryna – absurd dziejowy, który niszczy naród i społeczeństwo, zaś dla młodego bohatera powieści wydarze­nia 1917 roku stają się zarówno upajającą awanturą, jak i groźną, przerażającą pożogą.
Wieloaspektowa refleksja nad zagadnieniem rewolucji, jako jednej z możliwych dróg rozwoju odrodzonego państwa, zostaje pogłębiona obserwacjami polskiej rzeczywistości. Stosunek Cezarego Baryki do środowiska komunistycznego jest co najmniej dwuznaczny. Zebranie partyjne odsłania przed bohaterem bolesne, wstrząsające jego sumie­niem prawdy o Polsce. Prawdy o upośledzeniu klasy robotniczej, o prześladowaniach policyjnych, torturach, bezprawiu. Również liczne doświadczenia Baryki – obserwacja środowisk proletariackich War­szawy, nędza chłopska i lekkomyślna beztroska pańskiej Nawłoci, pogłębiający się kryzys gospodarczo-rządowy – kierują jego sympatie ku programowi radykalnemu, obiecującemu natychmiastową, rewolu­cyjną zmianę. Zarazem jednak Cezaremu Baryce postać Lulka koja­rzy się z sekciarstwem, z fanatyczną retoryką, pozbawioną świado­mych planów i celów.
Głos bohatera powieści jest zawsze pytaniem, nigdy odpowiedzią; Baryka wątpi w cywilizacyjne i kulturotwórcze możliwości klasy robotniczej. Antagonistą rewolucyjnych poglądów Antoniego Lulka staje się w „Przedwiośniu” Szymon Gajowiec. Spadkobierca ideowy szlacheckich demokratów (Abramowskiego, Bohusza, Krzemiń­skiego), wysoki urzędnik państwowy, opiekun i przyjaciel Cezarego Baryki, buduje program organicznikowski. Zdaniem Szymona Ga­jowca jedyną możliwą i właściwą perspektywę rozwoju odrodzonego państwa stwarza program powolnych, stopniowych reform. Dostrze­gając błędy i schorzenia Polski odrodzonej, opowiada się jednak za istniejącymi zasadami ustrojowo-społecznymi. W ich właśnie ramach, zdaniem Gajowca, trzeba znaleźć miejsce dla reform i postępu. Ide­ologia oraz poglądy Gajowca wywołują w świadomości Baryki zara­zem aprobatę i niechęć. Z jednej strony pociąga bohatera program stabilizujący koncepcję państwa – proponujący rozwój społeczno-polityczny na drodze „łagodnej rewolucji” – bez wstrząsów, zbrodni, zniszczeń. Z drugiej jednak strony Baryka jest pełen niepokoju o tę ideologię: świadomość nie rozwiązanych zagadnień społecznych i politycznych, pogłębiający się kryzys gospodarczy i socjalny, nara­stający wyzysk proletariatu poddaje w wątpliwość efektywny, twór­czy zakres programu Gajowca.
„Przedwiośnie” Stanisława Żeromskiego jest powieścią pytań, otwartych wciąż perspektyw rozwoju odrodzonego państwa pol­skiego. Nawet więc odruch buntu i rozpaczy, który powoduje przyłą­czenie się Baryki do pochodu manifestujących robotników, czy jego „marsz na Belweder”, nie zamyka podjętych w powieści pytań i pro­blemów. Główny bohater, wypowiadając udręki autora, ponawia ro­mantyczne w istocie pytania: czym jest Polska? jaka jest Polska? ku czemu Polska zmierza? W „Przedwiośnie” Żeromskiego zostaje wpi­sana wielogłosowa dyskusja ideowa.