P O Z Y T Y W I Z M

Ramy czasowe

EUROPA

Początek: 1850 r.

Koniec: 1890 r.

POLSKA

Początek: 1864 r.

Koniec: 1890 r.

sytuacja w polsce po powstaniu styczniowym

zabór rosyjski

• rozpoczęto bardzo brutalną akcję rusyfikacji (administracja, szkolnictwo)
• język rosyjski stał się językiem narodowym
• likwidacja polskich szkół i uczelni
• terytorium zaboru rosyjskiego – Kraj Nadwiślański – zmiana nazwy, aby nie było mowy o Polsce
• dekret uwłaszczeniowy ogłoszony przez Rosjan dla chłopów

zabór austryjacki (galicja)

• Galicja uzyskała autonomię (częściową niepodległość polityczną)
• istniał dla Galicji osobny sejm polski
• literatura nie podlegała cenzurze
• nie było zainteresowania odzyskaniem niepodległości ponieważ biedni dążyli tylko do przeżycia a bogaci do utrzymania majątku
• brak przemysłu, nędza wsi, dysproporcje majątkowe

zabór pruski

• bezwzględna akcja germanizacyjna
• język urzędowy – niemiecki, zakaz modlitwy w języku polskim
• Polacy nie mogli zamieszkiwać na stałe w danym miejscu
• istniały towarzystwa śpiewackie i sportowe (pod nimi kryła się konspiracja)
• chłopi niejednokrotnie pozbawieni byli ziemi
• urzędy obsadzone przez Niemców

filozofie epoki

august comte

W rozprawie „Kurs filozofii pozytywnej” sformułował swe główne poglądy:

• przedmiotem nauki powinno być rejestrowanie faktów i spostrzeżeń, bowiem godne poznania jest to co sprawdzalne, udowodnione empirycznie
• żądał ciągłego weryfikowania wiedzy, żadne twierdzenie nie jest do końca prawdziwe; twierdził, że wiedza jest relatywna
• badania naukowe powinny prowadzić do konkretnych wynalazków, wzbogacać ludzkie życie
• odrzucenie psychologii

karol darwin

Jest twórcą EWOLUCJONIZMU. Przyczyny ewolucji:

• walka o byt
• dobór naturalny

Walka o nie kształtuje ewolucję. Przetrwają tylko osobniki najsilniejsze, na tym polega doskonalenie się rasy, eliminowane są bowiem najsłabsze jednostki. Konsekwencja tej teorii to praca „O pochodzeniu człowieka”. Udowodnił, że człowiek nie jest centrum wszechświata , jest jednostką biologiczną, wytworem ewolucji, podlega jej prawom.

stuart mill

Stworzył teorię filantropijnego utylitaryzmu. Według niego każdy człowiek powinien być użyteczny społecznie, dzięki temu zmniejszają się antagonizmy klasowe.

scjentyzm

Zaufanie do nauki, która miała być jedynym kryterium poznania. Stosowanie tych samych zasad naukowych w odniesieniu do badania jakiejkolwiek dziedziny wiedzy. Tymi zasadami są: obserwacje, doświadczenie, analiza, wnioskowanie. Scjentyzm miał kierować myśl ludzką ku konkretnej rzeczywistości.

ewolucjonizm

Tworzenie wiedzy o społeczeństwie i człowieku wraz ze stworzeniem wiary w stopniowe przekształcanie się form życia w coraz doskonalsze. Wytworzenie przekonania, że im większe osiągnięcia nauki i techniki tym lepsze warunki życia człowieka i moralne i intelektualne.

utylitaryzm

Moralność ludzką określa się stopniem jego altruizmu (troska o dobro innych ludzi). Każda jednostka powinna wnosić jakiś wkład do wspólnego dobra. Miernikiem wartości człowieka jest praca.

hasła POLSKIEGO pozytywizmu

1. praca u podstaw

podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych podstawowych warstw społeczeństwa

2. praca organiczna

praca nad podniesieniem poziomu gospodarczego kraju

3. solidaryzm społeczny

współpraca wszystkich warstw społecznych ze sobą

4. emancypacja kobiet

przygotowanie kobiet do życia i pracy, prawo do nauki

5. asymilacja Żydów

zaborcy dążyli do przeciwstawienia sobie różnych grup etnicznych.. Pozytywiści sprzeciwiali się temu w imię zasad demokracji.

6. kult filantropii

wspieranie biednych, nie tylko finansowo

7. nauka to potęga

rozwój intelektualny ludzi, szacunek dla nauki, kult ludzi myślących, wykształconych

cechy pozytywizmu polskiego

• nie był ruchem jednolitym ideowo, zawierał przeciwstawne poglądy
• program społeczno-gospodarczy propagował ustrój kapitalistyczny
• wrogo odniósł się do rewolucji jako do ruchu niszczącego naturalną, ewolucyjną drogę rozwoju społeczeństwa

„dobra pani”

treść

Pani Ewelina Krzycka, bogata dziedziczka, angażuje się w działalność filantropijną. Przygarnia śliczną, ubogą dziewczynkę, którą opiekują się krewni. Dziecko jest rozpieszczane, otrzymuje staranne wychowanie, uczy się dobry się dobrych manier i języka francuskiego. Krzycka zachwyca się dziewczynką, zabiera ją w podróż do Włoch. Po kilku miesiącach wracają, zainteresowanie pani dzieckiem zaczyna słabnąć. Hela jest odpychana, a jej miejsce zajmuje młody włoski muzyk. Wkrótce dziewczynka przenosi się do garderoby, nic nie rozumie z postępowania opiekunki. Pewnego razu służąca opowiada Heli historię życia pani Eweliny i jej kolejnych podopiecznych. Służąca też została kiedyś przygarnięta, ale „dobra pani” szybko znudziła się jej osobą. Tak było z kolejnymi osobami i zwierzętami. Dziewczynka jest smutna i zdumiona. Wkrótce pani odsyła Helę do ubogiej, wiejskiej chaty, płacąc jej krewnym za opiekę nad dzieckiem. Dziewczynka znów musi żyć w ubóstwie, jest samotna i opuszczona.

elementy tendencyjne

Utwór przestrzegający przed wyrachowanym działaniem, które pozornie może przypominać realizację haseł pozytywistycznych.

problematyka

Wyższe klasy społeczne nie są użyteczne, brak wspólnej pracy. Ukazanie wypaczeń programu pozytywistycznego. Pani przyjmuje do domu małą Helenkę. Jest to działalność z kaprysu, filantropijna lecz wyrządzająca krzywdę.

„gloria victis”

treść

Poleski las opowiada swojemu przyjacielowi historię zbiorowej mogiły powstańczej sprzed prawie półwiecza. Z opowieści drzew dowiadujemy się o losach poszczególnych ludzi, o ich wyglądzie, przyjaźni i wzajemnym poświęceniu. Snują opowieść o przyjaźni między Tarłowskim i jego siostrą Anielą a arystokratą Jagniczem. Tarłowski, wątły i niewyćwiczony w walce, uratował życie Jagniczowi. Ten przyrzekł jego siostrze, że zawsze będzie go chronić w boju. W ostatniej bitwie Tarłowski został postrzelony. Gdy Kozacy zaatakowali szpital, Jagnicz ze swoją jazdą rzucił się bronić mordowanych rannych. Obydwaj przyjaciele zginęli. Po latach na miejsce bitwy przyszła Aniela. Zostawiła na mogile mały krzyżyk. Wzruszony tą opowieścią wiatr zawołał „Gloria victis !” – chwała zwyciężonym !

problematyka

Orzeszkowa gloryfikuje powstańców, ale samo powstanie nie jest akceptowane. Ma do nie niego sceptyczny stosunek, ponieważ bohaterowie poświęcili wszystko dla niego. Zasługują na cześć i szacunek. Utwór ten jest hołdem złożonym mieszkańcom przez naturę.

Poezja czasów niepoetykich

W pozytywizmie poezja stała się mniej popularna. Pojawiły się gatunki prozatorskie, epickie. Uważano, że są one lepiej zrozumiałe i lepiej mogą służyć agitacji haseł pozytywistycznych.

Poezja Adama Asnyka – twórcy z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu

Adam Asnyk uważany jest za jednego z pierwszych twórców polskich erotyków i liryki miłosnej. Nawiązywał on do Petrarki i jego sonetów.

„Do młodych”

Pierwsze wersy i nie tylko są związane z scjentyzmem. Nie wolno jednak zapominać o przeszłości. Przyszłość ma być doskonalsza. Przeszłość jest podstawą do rozwoju. Próba tworzenia pomostu pomiędzy tym co było a tym co będzie. Poeta odnosi się z szacunkiem do przeszłości. Zachowany jest dla niej pewien kult. Mowa jest o ciągłym doskonaleniu się świata. Młode pokolenie ma obowiązek doskonalenia świata.

„Daremne żale”

Adresatami tych słów są epigoni romantyzmu ci, którzy zatrzymują świat w biegu, złorzeczą, że nie pasuje on już do ich konserwatywnych poglądów. Należy dążyć do doskonalenia się. Ci, którzy nie dążą do postępu są martwi.

„Karmelkowy wiersz”

Ukazuje on, że młody człowiek wszystko widzi w pięknych barwach, także miłość. Przedstawiona jest kobieta jako obiekt westchnień i uczuć. Nieprzystosowalność wyobrażeń do emocji towarzyszących miłości.

„Nad głębiami”

Jest to cykl sonetów. Jest to próba połączenia filozofii romantyzmu i pozytywizmu. Twierdził, że są epoki burzy i naporu oraz ciszy i spokoju. Są one cykliczne i tak już musi być.

Maria Konopnicka

„Rota”

Podmiot liryczny, czyli Maria Konopnicka składa przysięgę na wierność swojej ojczyźnie. Nawołuje naród do walki o niepodległość i o wiarę. Wiersz ma wymowę patriotyczną ale i kulturową. Według poetki istnieje bowiem więź między tradycją niepodległościową i wiarą chrześcijańską. Stąd też bierze się refren: „Tak nam dopomóż Bóg”.