I. Sytuacja Polaków pod zaborami i próby zniesienia zależności.

1. Powstania zbrojne

2. Praca organiczna sposobem walki z rusyfikacją i germanizacją w drugiej połowie XIX w.

II. Walka zbrojna jedyną drogą osiągnięcia niepodległości zdaniem twórców romantycznych

1. Propagowanie wzorów bohaterów

a) dobro ojczyzny ponad wszystko – poświęcenie dla dobra kraju

– „Konrad Wallanrod” A. Mickiewicza – „Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie”, „Jesteś

wdową po wielkim człowieku, który dla dobra ojczyzny wyrzekł się nawet ciebie”

– walka czynna dla dobra ojczyzny w „Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza (Tadeusz, Jacek Soplica)

b) rozpowszechnianie wzoru wychowania młodzierzy („Do Matki Polki” – A. Mickiewicz)

– obowiązek wychowania dzieci na bój bez chwały, na śmierć dla ojczyzny, na cierpienia, na niewolę

c) wezwanie do walki o niepodległość w twórczości Słowackiego

– „Hymn”

– „Kulik” – wezwanie panów do włączenia się w walkę za ojczyznę

– „Testament mój” – „Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadzieji i przed narodem niosą oświaty kaganiec,

a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei, jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”

c) wizja Polski projektowanej

– kraj zjednoczony – „posąg z jednej bryły” („Testament mój” – J. Słowacki”)

– zboda narodowa – scena z polonezem („Pan Tadeusz” – A. Mickiewicz)

d) pochwała patriotów (młodzierzy godującej się do walki) – „Dziady” cz. III

– towarzystwo przy drzwiach – troska o kraj („Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,

lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, więc plwajmy na tę skorupę i stąpmy do głębi”)

– Bal u senatora – bunt młodzierzy, chęć walki, Justyn Pol chce zabić cara („Zemsta, zemsta za wroga, z Bogiem

lub nawet mimo Boga”)

– scena więzienna – wzajemna pomoc niewinnie uwięzionych, poświęcenie Tomasza (przyjmuje winy na siebie)

2. Krytyka arystokracji polskiej

a) kosmopolityzm i brak zainteresowania sprawami kraju

– „O Litwie wiem dalibóg mniej niż o Chinach” („Dziady” cz. III)

– postawa Hrabiego Horeszki w „Panu Tadeuszu”

b) brak zgody narodowej wśród polityków emigracyjnych – „Plwają na siebie i żrą jedni drugich” (Epilog „Pana

Tadeusza”)

c) krytyka przywódców powstania listopadowego w „Kordianie” J. Słowackiego

– nieudolni (Skrzynecki), starzy (Niemcewicz, Chłopicki), zdrajcy (Krukowiecki), brak jednoznacznych poglądów

politycznych (Lelewel)

– umiarkowani:

> nie chcą zabić cara („olbrzymy spadli ze szczudeł – to karły”)

> nie chcą angażować chłopów do powstania („Pijcie wino! idźcie spać! My weźmiemy win puchary, by je w

szklany sztylet zlać”)

d) krytyka Polaków w „Grobie Agamemnona” J. Słowackiego

– niepełne zaangażowanie się w walkę, walka połowiczna

– przekupstwo Polaków – „Polsko ciebie błyskotkami łudzą, pawiem narodów byłaś i papugą, a teraz jesteś

służebnicą cudzą”

3. Miejsce Polski wśród innych narodów

a) mesjanizm Polski – posłannictwo narodu polskiego (misja do spełnienia – wyzwolić wszystkie narody)

– widzenie ks. Piotra („Dziady” cz. III)

– prolog „Kordiana”

b) cierpienie Polski zbawi wszystkie zniewolone narody

III. Praca jako najskuteczniejsza i najmniej krwawa droga utrzymania świadomości narodowej i odzyskania

niepodległości hasłem sztandarowym polskich pozytywistów

1. Wzmocnienie polskiego społeczeństwa celem pracy organicznej

a) „Nad Niemnem” E. Orzeszkowej

– Witold – nowy typ gospodarowania (nowoczesne wykształcenie)

– Justyna – „Brak pracy był mi od dawna trucizną i wstydem”

b) „Lalka” B. Prusa – rozwój handlu przez Wokulskiego (dążenie do wzmocnienia polskiej gospodarki)

2. Praca u podstaw – nauczanie ludzi z najniższych klas społeczeństwa

a) „A…B…C…” E. Orzeszkowej – działalność Joanny Lipskiej

b) nauczanie biednych dzieci wiejskich – Andrzejowa („Nad Niemnem”)

c) „Lalka”

– prezesowa – szkółki, ochronki

– Wokulski – pomaga Magdalenie i Wysockiemu

3. Krytyka pasożytniczego trubu życia arystokracji

a) „Nad Niemnem” – Różyc, Darzecki

b) „Lalka”

– Krzeszewscy, Łęccy

– „Jest to parę tysięcy ludzi, którzy wysysają cały kraj, topią pieniądze za granicą, przywożą z tamtąd najgorsze

nałogi, zarażają nimi klasy średnie […] i sami giną bez ratumku ekonomicznie, fizjologicznie i moralnie”