Deszcz jesienny

Wiersz ten należy do wydanego w roku 1903 zbioru Dzień duszy. Obok utworów postulujących odrzucenie dekadentyzmu i wzywających do budowania potęgi duchowej, znalazły się w nim wiersze wyciszone, nastrojowe. Takim utworem jest właśnie Deszcz jesienny, wiersz zdominowany przez nastrój smutku i melancholii. Podmiot liryczny maluje tu obraz ponurego deszczowego dnia, wyrażając zarazem swe osobiste uczucia i myśli, stan duchowy oraz przelotne wrażenia, wywołane jesienną szarugą. Dzwoniący monotonnie o szyby deszcz wyraźnie oddziałuje na psychikę podmiotu lirycznego, budzi w nim jednoznacznie ponure skojarzenia ogniskując jego myśli wokół czyjejś śmierci, pogrzebu, cmentarza, grobów. Podmiot liryczny widzi wokół siebie jedynie ludzkie nieszczęścia i tragedie. Nieszczęśliwy jest nawet przechodzący przez ogród szatan, który w końcu zrozpaczony kładzie się na kamieniach i płacze. Utwór wykazuje związki z impresjonizmem – poeta stara się uchwycić i ukazać ulotny nastrój chwili.

Powtarzający się refren daje się czytać w rytm bijącego monotonnie o szyby deszczu, co dowodzi zastosowania onomatopei – inaczej dźwiękonaśladownictwa, poeta tak dobiera wyrazy, aby mogły one swym brzmieniem naśladować brzmienie opisywanego zjawiska lub dźwięków kojarzących się z tym zjawiskiem:

„O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny

I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,

Dżdżu krople padają i tłuką w me okno…

Jęk szklany… płacz szklany… i szyby w mgle mokną,

I światła szarego blask sączy się senny…

O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny…”

Poetyckie widzenie świata łączy się tu z melancholijną zadumą i refleksją nad upływającymi chwilami.

Przedśpiew

Wiersz ten stanowi bezpośrednie wyznanie poety przedstawiającego się czytelnikowi jako człowiek, który wiele przeżył i wiele widział w swoim dotychczasowym życiu. W Przedśpiewie ogniskują się wszystkie wątki pierwszego okresu twórczości Staffa: entuzjazm dla sztuki, zachwyt nad pięknem przyrody, echa pesymizmu. Podmiot liryczny pragnie podzielić się z czytelnikiem swoimi przemyśleniami, swoim doświadczeniem. Wyraźnie widać w tym utworze nawiązanie do poglądów stoików, szczególnie do propozycji, aby wszelkie troski, nieszczęścia przyjmować rozumowo, że dzięki umysłowi można zobojętnieć na zło i tragedie:

„I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu,

Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu”

Myślą przewodnią stają się tu hasła humanistyczne, Staff parafrazuje zresztą słynne powiedzenie Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”, pisząc:

„Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce”

Sporo znaleźć można w Przedśpiewie nawiązań do idei franciszkanizmu, przede wszystkim widać to w tych fragmentach wiersza, w których podmiot liryczny głosi swoje przywiązanie do natury, przyrody, miłość do wszystkiego, co żyje i do samego życia.